Từ sư tử đá tới bản sắc văn hóa Việt.

Chúng ta mang Khổng Tử về lập Văn Miếu, vận dụng hình thức Nho học cử tử trong cả ngàn năm để tuyển chọn người tài giữ nước

Cho dù các cuộc tranh biện rằng Phật giáo vào Việt Nam trước nhất qua đường từ hướng Bắc xuống, từ hướng Nam lên, hay do các nhà sư Ấn Độ trực tiếp đưa vào Luy Lâu thì cũng không thể phủ nhận một thực tại: chúng ta rất khôn ngoan, hấp thụ một dòng văn hóa mới để tạo sự cân bằng.

Và, việc tiếp thụ văn hóa Trung Quốc là vấn đề về địa chính trị của mình. Chúng ta có thể chọn một biểu trưng thuần Việt được không? TS khảo cổ Tống Trung Tín có nói rằng sư tử đá Việt Nam thời Lý - Trần với kiến trúc mềm mại mới là biểu tượng của Phật giáo.

Dời đi hiện đã không dễ, còn nếu sau này, người cúng tiến lại “phát tài, phát lộc” thật, thì câu chuyện còn rối rắm hơn nhiều. Chúng ta giữ là giữ khả năng lựa chọn để thu nhận những cái tốt của trần gian, chứ không phải là hoài cổ.

Tất tật những nguyên tố văn hóa mới ấy đều được chúng ta dung nạp để tìm sự cân bằng cho mình. Mở màn cuộc trò chuyện, ông nói ngay: - Quả thực, chúng ta thu nhận văn hóa Trung Quốc hiện theo cách hơi.

Những chuyện nhỏ như vậy đều cần tới một quá trình dài để dần tác động tới nhận thức của mọi người. Chúng ta vẫn chưa tìm được biểu tượng văn hóa hiệp với một từng lớp đương đại – trong khi hệ thống di sản văn hóa cũ đang bị phá hủy dần * ý kiến của ông gắn với lời chúng ta vẫn nói về việc vừa hấp thu nhân tố văn hóa mới, vừa giữ được bản sắc văn hóa Việt Nam.

Rồi tiếp đến là những nguyên tố của văn hóa Phật giáo tiểu thặng, văn hóa Chăm, văn hóa Khmer, văn hóa bản địa phía Nam. Cái vĩ đại của người xưa là việc nhận thức rõ: Trung Hoa là một nước bành trướng, nhưng cũng sở hữu một nền văn minh lớn. Không đơn giản vậy đâu, bởi cái gốc của vấn đề là sự hiểu biết và nhận thức chung.

Quá quắt. Trong sự hội nhập văn hóa tất yếu ấy, chúng ta chủ động học ở họ những cái hay, cái tốt để tự bảo vệ mình. Việc con sư tử đá Trung Quốc được “hô biến” để trở nên biểu trưng phát tài, phát lộc đúng hay sai, ta không cần phân tích nữa. Từ một vùng văn hóa quẩn sâu trong vịnh Bắc Bộ, chúng ta chủ động tiếp hội nhập với dòng văn hóa biển thật sự từ miền Trung trở vào, nơi nằm sát tuyến đường hàng hải Đông - Tây năng động nhất thế giới khi đó.

Dịp kỷ niệm ngàn năm Thăng Long - Hà Nội, chúng ta nói nhiều tới chiếu dời đô của Lý Thái Tổ.

Cái đáng ngại ở đây là tại sao những thứ như vậy có thể lọt vào cả chùa chiền - nơi trên lý thuyết phải là không gian bảo tồn văn hóa bản địa tốt nhất của mỗi quốc gia? Đổ tội cho tâm lý a dua, đua đòi hay nói rằng chùa chiền bây chừ được “thả nổi”, khách thập phương cúng tiến gì cũng nhận thì dễ quá. Nhưng sự thật, rất nhiều bạn đọc bình thường giờ cũng lúng túng khi thử tách bạch rạch ròi: đâu là văn hóa Việt Nam nguyên gốc, đâu là văn hóa ảnh hưởng từ phương Tây qua Pháp, đâu là văn hóa phương Đông qua Trung Hoa.

So sánh vui, thì cách bảo tàng văn hóa của chúng ta cần giống như cách ứng xử với trống đồng vậy. Vì thế, tôi cũng hơi lo ngại rằng những câu chuyện như sư tử đá sẽ khiến các bạn trẻ tẩy chay văn hóa Trung Quốc theo kiểu “ghét thì đào đất đổ đi”.

- Đây cũng là câu chuyện liên hệ tới việc tiếp thụ văn hóa từ Trung Hoa mà chúng ta vừa bàn. Chúng ta suy tôn tượng trưng trống đồng của người Việt bằng mọi hình thức, nhưng đừng nghĩ đến chuyện hì hục đúc lại trống đồng, rồi cởi trần đóng khố lôi ra đánh mỗi khi có kỳ cuộc gì nữa… * Như vậy, chúng ta sẽ lại quay sang câu chuyện rất cũ về hiệu quả của việc giáo dục, tuyên truyền nâng cao nhận thức.

Từ ngàn năm trước, khi tuyển lựa hấp thu văn hóa phương Bắc, chúng ta cũng đã tức thời có một cuộc hội nhập văn hóa thứ hai từ Phật giáo Ấn Độ. Do vậy, khi bạn hỏi rằng bản sắc văn hóa Việt Nam ở đâu, tôi nghĩ rằng đặc trưng của chúng ta chính là sự khôn ngoan trong phương pháp thu nhận những yếu tố văn hóa mới. Những thứ như hát xoan, cồng chiêng, hò ví dặm

Không nên như vậy, cái hay thì cứ học, miễn chúng ta thu nhận văn hóa ấy với tâm thế, não trạng và ý kiến như thế nào.

Chẳng hạn, ở mặt bên kia của việc gom nhặt sư tử đá về Việt Nam là một thực tại khác: chúng ta đang chưa tìm được những biểu trưng văn hóa xứng để phục vụ nhu cầu của người Việt Nam.

Nên chi, Phật giáo đã đồng hành với chúng ta gần như trong chiều dài lịch sử, và có vai trò chẳng thể thay thế trong những lần chống ngoại xâm phương Bắc. Tôi hiểu cái khó của họ. Nhưng chúng ta vẫn chưa khởi đầu, chưa tìm được biểu trưng văn hóa thích hợp với một xã hội đương đại - trong khi hệ thống di sản văn hóa cũ thì đang bị phá hủy dần.

- Điều ấy cần được cụ thể hóa bằng những gì gắn với đời sống, chứ không phải là khẩu hiệu chung chung.

Nhưng nếu làm, các nhà sản xuất sẽ bảo chưa đẹp, rắc rối khó làm và nhất là chưa quen với người dùng. Một lần, thực hành công tác giám sát của đại biểu Quốc hội, tôi tới một ngôi chùa khá nức tiếng.

Rồi, theo cá nhân chủ nghĩa tôi, quá trình Nam tiến của người Việt không chỉ xuất hành từ nhu cầu mở mang cương vực. Chỉ là những biểu trưng văn hóa thôi.

Chiêu Minh (thực hành) Thể thao & Văn hóa Cuối tuần. Vậy, nhưng ít người chú ý tới một chi tiết quan trọng: trong văn bản ấy, cụ Lý Công Uẩn phê phán rất mạnh các triều Đinh, Tiền Lê “theo ý riêng, không noi theo việc cũ Thương Chu” để chọn đất dời đô.

Thấy tôi góp ý về con sư tử đá đang ngự trước chùa, sư thầy tần ngần kể rằng đó là tặng vật của “một ông rất to”. Quá đáng bởi mang màu sắc cảm tính, thiếu hiểu biết, và thậm chí có chút gì theo đòi. Nhà sử học Dương Trung Quốc, TT&VH Cuối tuần có cuộc bàn luận với nhà sử học Dương Trung Quốc, người xới lên câu chuyện “sư tử đá” về vấn đề này.

Tôi kể một tỉ dụ thế này. Rồi, lời trước tiên nói về vùng đất Thăng Long - Đại La là “đô cũ của Cao Vương”. Thực tế chứng minh rằng những sự áp dụng ấy rất có hiệu quả, và giúp ta trong cả ngàn năm nay giữ được sự tự chủ về văn hóa của mình. * Có nghĩa, vấn đề nằm ở sự chọn lựa trong việc tiếp nhận văn hóa ngoại, mà cụ thể ở đây là văn hóa Trung Quốc.

Đấy là điều rất đáng lo. - Sự thật, bản thân văn hóa là nguyên tố có sức lan tỏa rất mạnh. Chúng ta chọn đế kinh theo cách mà Cao Biền nhìn về địa lý Việt Nam. Vậy thì các nhà mỹ thuật hãy tìm cách sáng tạo, các nhà nghiên cứu hãy phân tích và phổ biến tới cộng đồng đi.

Nếu theo cách nhìn của các bạn hiện, việc chê triều đại cũ, khen Cao Biền, nhà Chu, nhà Thương ở phương Bắc hẳn là hành động vong bản rồi! Tôi thì nghĩ khác.

Lịch sử cho thấy: ngay từ rất sớm, chúng ta đã tiếp thu văn hóa phương Bắc với một cuộc hội nhập cưỡng bức và kéo dài trong cả ngàn năm.