Dự thảo Luật Xây dựng: Vai trò nhân dân còn “mờ nhạt”

Một số hạn chế trong Luật Xây dựng đã được đưa ra tại hội thảo lấy quan điểm hoàn thiện Luật Xây dựng (sửa đổi) do Phòng Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Bộ Xây dựng tổ chức ngày 16/7. Trong đó có nêu rõ một số nội dung về quy hoạch xây dựng còn chưa cụ thể, không còn hạp với thực tế; những quy định về đầu tư, giám định thiết kế, quản lý dự án còn bất cập dẫn đến dầu tư dàn trải, lãng phí, chất lượng công trình không đảm bảo… “Lờ mờ vai trò của nhân dân” Theo quy định tại Điều 2 Luật Xây dựng sửa đổi, đối tượng ứng dụng của luật là “các tổ chức, cá nhân chủ nghĩa trong nước, nước ngoài đầu tư XD công trình và hoạt động XD trên lãnh thổ Việt Nam. Trường hợp điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa tầng lớp chủ nghĩa Việt Nam ký kết hoặc nhập có quy định khác với luật thì vận dụng quy định của điều ước quốc tế”. Tại khoản 4, Điều 40, tùy thuộc nguồn vốn đầu tư đã phân chia các dự án thành 3 nhóm: 1- Dự án sử dụng nguốn vốn Nhà nước; 2- Dự án do doanh nghiệp đầu tư có sử dụng vốn Nhà nước và 3- Dự án sử dụng nguồn vốn khác. Đối với nhóm 1 - sử dụng nguồn vốn Nhà nước là các dự án đầu tư công do ngân sách quốc gia (NSNN - Trung ương hoặc địa phương) bố trí. Nhà nước duyệt cơ quan được giao nhiệm vụ là cấp quyết định đầu tư và chủ đầu tư trực tiếp quản lý loại dự án này. Dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi) vẫn chưa có chế tài khiến nhiều chuyên gia thắc mắc Thời kì qua có nhiều quan điểm bàn luận xung quanh những quy định chủ đầu tư dự án vốn NSNN trong luật sửa đổi tại Điều 8, khoản 1. Theo đó, đối với các dự án do Thủ tướng Chính phủ quyết định đầu tư thì chủ đầu tư là các cơ quan, tổ chức cấp bộ, ngang bộ, UBND tỉnh và doanh nghiệp quốc gia, còn đối với các dự án do bộ, UBND quyết định đầu tư thì chủ đầu tư là cơ quan, tổ chức hoặc doanh nghiệp Nhà nước có năng lực và kinh nghiệm quản lý dự án đầu tư xây dựng. Quy định này cho thấy, các đối tượng có thể được làm chủ đầu tư khá “mở”. Vì vậy, thời gian qua nhiều ngành, địa phương có hiện tượng “nở rộ” các cơ quan, đơn vị được giao làm chủ đầu tư. Điều đáng ngại là nhiều chủ đầu tư yếu cả về kinh nghiệm chuyên môn lẫn tổ chức quản lý dự án dẫn đến việc cơ quan quản lý Nhà nước hoặc cấp quyết định đầu tư luôn trong tình trạng thụ động, thậm chí bất lực khi xử lý tình trạng công trình chậm tiến độ, kém chất lượng, đội giá thành. Song song, trong luật sửa đổi đề cập vai trò của “Người quyết định đầu tư không kiêm nhiệm làm chủ đầu tư đối với dự án vốn NSNN” (khoản 3 Điều 53). Thực tiễn cho thấy, đối với các dự án vốn NSNN, “Người quyết định đầu tư” luôn phải trực tiếp giải quyết nhiều vướng mắc trong quá trình thực hiện đầu tư, còn đối với các dự án dùng vốn Nhà nước (nhóm 2), sự thả lỏng chức năng quản lý, giám sát của “Người quyết định đầu tư” đồng nghĩa với việc xuất hiện các vấn đề lớn khi thực hiện dự án, kể cả việc phải đình chỉ dự án gây vung phí, thất thoát lớn. Nói về những quy định này, ông Nguyễn Văn Châu, Phó chủ tịch Hiệp hội tham vấn xây dựng Việt Nam cho rằng, vai trò dân chúng còn “tù mù”. Theo ông Châu, luật sửa đổi cần phải xác định rõ các chủ thể “chủ đầu tư xây dựng”, “người quyết định đầu tư”, “người có thẩm quyền quyết định đầu tư”, đặc biệt là khái niệm “chủ đầu tư xây dựng”. Bởi, lầm lẫn trong khái niệm này sẽ dẫn đến quy định sai bản tính về “quyền và nghĩa vụ” của Chính phủ, các bộ, ngành và UBND các cấp và quyền của dân trong quản lý đầu tư XD. “Dự thảo luật nêu quá nhiều quyền của Chính phủ, các bộ, ngành và UBND các cấp, trong khi đó vai trò của nhân dân (chủ sở hữu) còn mù mờ, chưa rõ ràng, chính những quy định “lầm tưởng” này mà đẻ ra cơ chế xin cho, quan tiền, bao cấp và tham nhũng trong hoạt động đầu tư XD và quản lý đầu tư XD”, Phó chủ toạ Hiệp hội tham mưu xây dựng Việt Nam nói. Theo ông Châu, nên giao việc quản lý các dự án đầu tư XD của các bộ, ngành về chính các bộ, ngành quản lý và chịu bổn phận. Đối với những dự án đầu tư XD mang tính quốc gia, Chính phủ giao Bộ Xây dựng hoặc các bộ chuyên ngành quản lý. “Nhiều năm qua, vì mơ hồ các quyền này mà nhiều cán bộ lãnh đạo cấp tỉnh, bộ, ngành và tập thể lãnh đạo cứ tự cho mình quyền ra các quyết định đầu tư cho phép đầu tư gây tổn hại lớn cho đất nước”, ông Châu nhấn mạnh. Không nên “ôm” nhiều nội dung Về cấu trúc, bố cục Luật Xây dựng sửa đổi bao gồm 11 chương và 132 điều so với luật hiện hành có 9 chương và 123 điều do một số thay đổi chính như tách mục “Giấy phép xây dựng” thành một chương riêng và bổ sung thêm chương “Điều kiện năng lực của tổ chức, cá nhân chủ nghĩa hoạt động xây dựng”. Các chương có nội dung điều chỉnh lớn gồm: Chương II “Quy hoạch xây dựng”; Chương III “Dự án đầu tư xây dựng”; Chương VIII “lựa chọn nhà thầu và giao kèo trong hoạt động xây dựng”. Theo TS Phạm Sỹ Liêm, Phó chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam, Luật Xây dựng chỉ là một văn bản trong hệ thống luật về XD nên không cấp thiết phải quy định hết tất thảy các điều vào luật, không nên “ôm” hết. Đơn cử, tại chương V về “Giấy phép XD”, TS Liêm cho rằng, chỉ nên quy định các yêu cầu và thủ tục cấp phép, không nên quy định nội dung chi tiết giấy phép XD, vì công trình XD rất đa dạng. Hao hao là hiệp đồng XD. Đây là văn bản do 2 bên tự quy định, quốc gia không nên quy định chi tiết những nội dung của giao kèo. Góp ý vào dự thảo luật sửa đổi lần này, bà Đặng Hoàng Mai, giảng sư Đại học Xây dựng Hà Nội cho rằng, cần đưa nội dung “lựa chọn nhà thầu” vào Luật Xây dựng, vì có những đặc thù riêng so với việc lựa chọn nhà thầu trong các hoạt động khác. Luật Đấu thầu đưa ra những quy định chung đối với hoạt động lựa chọn nhà thầu, còn Luật Xây dựng sẽ quy định trực tiếp về việc tuyển lựa nhà thầu trong hoạt động XD, trên cơ sở coi xét đối chiếu để tránh chồng chéo, vì Luật Đấu thầu cũng đang trong thời kì xây dựng. Có rất nhiều nội dung được sửa đổi và bổ sung nhưng bà Mai thắc mắc: “Có điều lạ là tại sao hết thảy dự thảo luật không hề có chế tài?”. Theo bà thì không có chế tài là chưa hợp lý. Bà Mai cho biết, Luật Xây dựng của một số nước như Trung Quốc, Nhật Bản có một chương riêng về chế tài. “Muốn Chính phủ ban hành văn bản chỉ dẫn thi hành luật thì trong luật phải có quy định về chế tài xử phạt vi phạm. Chế tài là quy định không thể tách rời trong luật”, bà Đặng Hoàng Mai nói. “Thời kì qua vi phạm trong lĩnh vực XD xảy ra nhiều một phần cũng là do chế tài chúng ta chưa đủ, chưa nghiêm. Theo tôi chế tài không chỉ áp dụng với nhà thầu mà với cả người có trách nhiệm quản lý, người dân...”. Trà Phương