Những giấc mơ hay Sơn Trà

Bán đảo Sơn Trà là một khu bảo tồn thiên nhiên, có diện tích khoảng 60 km 2 . Bán đảo phối hợp với núi Hải Vân ôm trọn đô thị Đà Nẵng và tạo ra vịnh Đà Nẵng, một thắng cảnh tự nhiên giữa lòng thành phố. Đọc E-paper Vào một đêm Hè năm 1989, nhờ một giấy phép đặc biệt, lần trước tiên tôi được đặt chân vào khu vực này. Bán đảo lúc ấy là khu vực do Bộ Quốc phòng quản lý. Ở đây, ngoài quân đội, chỉ có một nhà khoa học, ông Hoàng Đình Bá, với chuyên ngành lâm nghiệp được vào ra khảo sát phục vụ riêng cho công tác nghiên cứu của ông. Chúng tôi trải chiếu ngủ dưới đất, nhà khoa học già cũng thế. Sơn Trà hoang vu không có gì ngoài trại lính. Đêm không ai ngủ. Nhà khoa học vẽ ra cho chúng tôi một Sơn Trà khác, một bán đảo với những căn nhà bằng gỗ ẩn giữa rừng, nơi du khách phải trả rất nhiều tiền cho chuyến nghỉ ngơi giữa thiên nhiên trong sạch và ngắm cảnh đẹp hùng vĩ của một Sơn Trà vươn ra biển Đông. Giữa thời buổi tổ quốc khốn khó chưa kịp mở cửa năm 1989, đúng là nhà khoa học đang kể cho chúng tôi nghe câu chuyện cổ tích. Và rồi Sơn Trà mở cửa, với sự quản lý, khai phá cho các mục tiêu kinh tế. Lúc đó những thông số "vàng" của bán đảo này mới lộ diện. Sơn Trà được định dạng "thứ hạng" là một khu bảo tồn thiên nhiên cấp nhà nước với hàng trăm loài động thực vật quý hiếm đang được bảo tàng trên rừng và dưới biển. Chưa kể đến nhiều di tích văn hóa, lịch sử. Trong khoảng 10 năm chính thức khai khẩn, Sơn Trà nay đã là cái tên nức tiếng, con át chủ bài về du lịch của Đà Nẵng. Tốc độ đầu tư xây dựng nơi này khá nhanh. Đường giao thông, điện, nước đã đến những khu vực bóng gió nhất. Một cây cầu lớn bắc qua cửa biển nối bán đảo vào thẳng khu vực trọng điểm đô thị. Những dự án cỡ vài trăm triệu đô la xây dựng các khu nghỉ mát hàng đầu thế giới bắt đầu đón khách. Những người nức danh đã đến đây kinh dinh dịch vụ khách sạn, ẩm thực như vua bếp 3 sao Michel Roux. Những tỷ phú đô la, hoàng thất các nước đến nghỉ mát vì thắng cảnh của khu vực này thuộc vào hàng hiếm có. Sơn Trà không chỉ hấp dẫn với giới đầu tư. Nó cũng là một trọng điểm yêu thích của những người sáng tạo. Chính nhờ cảnh đẹp tại đây mà tập đoàn Sun Group mới mời được kiến trúc sư hàng đầu thế giới đến và thiết kế khu nghỉ dưỡng Intercontinental Danang, được coi là một tuyệt phẩm kiến trúc resort. Sơn Trà thu hút nhiều dự án văn hóa như bảo tồn Đồng Đình, Bảo tàng Tre trúc Việt Nam, các công trình văn hóa Phật giáo... Tuy nhiên, Đà Nẵng chưa dừng lại ở một bán đảo chuyên về du lịch. Năm 2010, UBND thị thành Đà Nẵng ra quyết định ngừng cấp phép đầu tư các dự án khai thác du lịch, bất động sản nghỉ dưỡng và dịch vụ tại bán đảo này. Hàng loạt các công ty tham vấn quy hoạch nổi tiếng của Úc, Mỹ nhận được đơn đặt hàng "Quy hoạch xây dựng một thành thị sinh thái" trên diện tích hơn 4.500 hecta. Trong đó, tương lai của bán đảo Sơn Trà sẽ trở nên thành phố sinh thái, phối hợp giữa các khu vực ở, công trình du lịch, vui chơi tiêu khiển, tham quan, khám phá, chữa bệnh. Độ cao nghiên cứu lên 200m - 300m, thậm chí lên đến các đỉnh 600 - 700m. Phải biến bán đảo Sơn Trà thành nơi con người gắn liền với thiên nhiên chứ đừng sợ con người vào đây sẽ phá hỏng môi trường. Làm sao để vào ban đêm, du khách từ bờ tây sông Hàn ở trọng tâm thành phố nhìn sang sẽ thấy bán đảo Sơn Trà trổi. Nhưng quan yếu là vẫn giữ được môi trường sinh thái, không phá vỡ phong cảnh tự nhiên của nơi này. Các vị lãnh đạo thành phố Đà Nẵng phân trần nguyện vọng phát triển khu vực này như vậy. Và các chuyên gia hàng đầu thế giới cho rằng đó là một bài toán khó có đáp số mỹ mãn. Cách đây chưa lâu, ông Bensley, một kiến trúc sư hàng đầu thế giới, khi nhận thiết kế và theo dõi dự án xây dựng khu nghỉ dưỡng Intercontinental Danang, đã từng bỏ về Thái Lan và tuyên bố hủy bỏ hợp tác dù phải đền bù hàng triệu đô. Lý do chỉ vì ban quản lý dự án đã không trang nghiêm bảo vệ rừng, để công nhân chặt phá cây cối. Các chủ dự án phải mất nhiều công thương nghiệp thuyết để ông này trở lại với công việc sau nhiều cam kết chặt về bảo vệ môi trường trong khu vực khai triển dự án. Đó là cú "cộc văn hóa" đầy ấn tượng đối với người Việt. Cứ ngỡ nó sẽ để lại một bài học cảnh báo cho các dự án đang xây dựng ở nơi này nhưng thực tế không hề có tác dụng. Các dự án làm đường liên lạc từ ngân sách thị thành do không quản lý chặt đã để lại cho rừng Sơn Trà những mảng miếng thương tích lớn trông rất phản cảm. Rừng bị phá, những tấm taluy không đỡ nổi nên mỗi mùa mưa bão lại thấy cảnh núi sạt lở đổ xuống lấp đường. Chúng tôi từng gặp những cặp mắt lo lắng khi dõi theo ống kính của hai nhà nghiên cứu môi trường sống của voọc chà vá. Họ đã sống tại Sơn Trà hàng năm trời để nghiên cứu, tổ chức hẳn một cuộc triển lãm ảnh, cố gắng thức tỉnh nhận thức của con người đối với việc bảo vệ môi trường sống cho các loài động vật quí hiếm ở khu bảo tồn. Việc làm của hai nhà khoa học này đã được sự ủng hộ của Sở Nông Lâm Thủy sản địa phương, và lần trước hết người ta thấy ở Việt Nam có dự án làm cầu bắc qua đường giao thông để giúp cho khỉ, voọc chà vá di chuyển trên giò, không bị cô lập giữa các khu vực bị đường liên lạc lớn chia cắt. Những chiếc cầu được bắc bằng cây rừng, chuyện nhỏ nhưng là một bài học mới. Tiếc rằng bài học thực tại về bảo vệ môi trường này không có trường tiểu học nào chú ý để dẫn học trò đi tham quan, tạo cho các em những ý thức trước tiên về môi trường, hơn hẳn những trang sách răn dạy khô cứng. Khi nghĩ về môi trường ở đây cũng không thể không nói đến một loại bìm bìm rừng đang tiến công dữ dội vào các loài cây bản địa. Đô thị đã bỏ ra một khoản kinh phí cho dự án chống lại sự lấn chiếm của bìm bìm, thậm chí phải đưa cả quân đội, công nhân đến phá bỏ chúng. Bảo vệ lá phổi xanh Sơn Trà trong quá trình phát triển rất nhiều khó khăn. Khu bảo tàng thiên nhiên này làm sao có thể tồn tại với những ý tưởng "xiêu bạt" hầu như chơi có điểm dừng. Ai cũng nóng ruột với việc chưa khai khẩn hàng nghìn hecta đất vàng. Mới đây tại hội thảo đóng góp "Ý tưởng xây dựng thành phố Đà Nẵng", bán đảo Sơn Trà luôn được các chuyên gia bàn tới. TS - KTS. Trương Văn Quảng, Phó viện trưởng Viện Kiến trúc, Quy hoạch thị thành - Nông thôn, làm người nghe giật mình khi tả háo hức ý tưởng di dời sân bay quốc tế Đà Nẵng lên phía đông bán đảo Sơn Trà, để lấy 850 hecta đất vàng trường bay xây dựng một đô thị hiện đại tầm cỡ châu Á. Một vị khác, TS - KTS. Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển thị thành Việt Nam, có uy tín trong ngành quy hoạch thị thành, hiến kế xây dựng một tỉnh thành hao hao Hồng Kông tại bán đảo Sơn Trà. Tôi thấy tâm đầu ý hợp với cách suy nghĩ của ông Nguyễn Bá Thanh với các nhà tư vấn quy hoạch quốc tế, rằng cái gì chưa kiên cố thì để dành cho con cháu làm. Thành phố chỉ "đụng" đến Sơn Trà khi có những ý tưởng được giới chuyên môn thuộc các tổ chức quốc tế nhấn. Chính từ suy nghĩ này của một vị lãnh đạo năng động có tầm nhìn xa, chúng ta hy vọng rằng Sơn Trà không thuần tuý chỉ là miếng đất vàng Đà Nẵng còn giữ lại được. Khi nào nó đạt được là hình mẫu điển hình về bảo vệ một khu bảo tàng tự nhiên cấp quốc gia với những sáng kiến độc đáo, có nền tảng chắc chắn từ tư duy của chính quyền và người dân, đặc biệt là của đời trẻ, thì mới hy vọng nó đủ sức quyến rũ những bộ óc hàng đầu thế giới đem đến đây chất xám, đồng vốn cho những dự án xứng đáng với giá trị thật của bán đảo. Những bài học va vấp về bảo vệ môi trường từng có giữa Tập đoàn Sun Group và KTS Bensley phải trở nên kinh nghiệm nên nhắc đi nhắc lại mỗi khi ai đó muốn đặt dấu ấn sáng tạo vào phát triển và khai hoang tiềm năng của bán đảo này.